مدیریت لجستیک و مبانی آن

پس از جنگ جهانی دوم و فشار بر صنایع برای کاهش قیمت‌ها و افزایش رقابت، صنایع در پی کاهش هزینه‌های خود در تولید محصولات به‌منظور ماندگاری و ادامه حیات بودند. بخشی از این هزینه‌ها، هزینه‌های مستقیم ناشی از تولید و برخی از آن‌ها که از لجستیک و فعالیت‌های لجستیکی سرچشمه می‌گرفت جزو هزینه‌های غیرمستقیم تولید شناخته می‌شود. از این رو به منظور بقای صنایع مختلف، توجه به هزینه‌های لجستیکی نیز به اندازه توجه به هزینه‌های مستقیم تولید اهمیت دارد. با توجه به موارد بیان شده امروزه از مفاهیم لجستیک و مدیریت لجستیک به عنوان بخش غیر قابل اجتناب هر زنجیره تامین یاد می‌شود.

پیدایش لجستیک در زنجیره‌ تامین

در راستای کاهش هزینه‌های تولید، مدیران و صاحبان صنایع از روش‌های مختلفی همچون: برنامه‌ریزی تولید، زمانبندی تولید، زمان‌سنجی، الگوهای چیدمان ماشین‌آلات، مکانیابی، ارتقای بهره‌وری نیروی کار، ارتقای تکنولوژی و امثال این‌ها بهره بردند. وجه مشترک همه این روش‌ها متمرکز بودن به درون بنگاه و تلاش درجهت کاهش هزینه‌ها در درون بنگاه یا کارخانه می‌باشد. هرچند این روش‌ها تا دهه ۷۰ میلادی تا حد زیادی پاسخگوی نیاز صاحبان صنایع در کاهش هزینه‌ها و افزایش توان رقابت‌پذیریشان بود ولی در اوایل دهه ۸۰ دیگر تنها توجه به درون سازمان برای کاهش هزینه کافی نبود و سازمان‌ها برای بقا در نظام اقتصادی که به‌سرعت دستخوش تغییرات بود و انعطاف‌پذیری و تولید اقتصادی از شروط ادامه حیات در چنین محیطی بود، ناچار از تعامل با سایر سازمان‌ها همنوع و وابسته شدند.

تفاوت مدیریت لجستیک و زنجیره تامین

آنچه که بیش از مدیریت زنجیره تامین ممکن است به­‌گوش رسیده باشد و دارای سابقه بیشتری باشد، مدیریت لجستیک است که بعضا مدیریت زنجیره تامین را همان مدیریت لجستیک می‌­دانند. به واقع تفاوت بین مدیریت لجستیک و مدیریت زنجیره تامین چیست؟ آنگونه که از تعاریف برمی­‌آید، تفاوت چندانی بین این دو مفهوم نیست؛ به‌­نحویکه بعضی از صاحبنظران این­‌دو را هم‌­ارز همدیگر استفاده می‌کنند. با این ­وجود، مدیریت زنجیره تامین بر یکپارچه ساختن کلیه اجزای زنجیره تامین که دربرگیرنده همه موجودیت‌ها، تعاملات و فعالیت‌های زنجیره است و به برآوردن نیازمندی‌های مشتریان می­‌پردازد، تاکید می‌­کند. ذیلا تعریف لجستیک و مدیریت زنجیره تامین توسط انجمن مدیریت لجستیک آمده است:

• لجستیک: آن قسمت از فرایندهای زنجیره تامین هست که وظیفه برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل کارایی و جریا‌‌‌ن‌های موثر روبه­‌جلو و برگشتی و نیز ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مرتبط بین مبدا تا مقصد نهایی (مشتریان) را به­‌منظور تامین نیازمندی‌های مشتریان را برعهده دارد.
• مدیریت زنجیره تامین: مدیریت و کنترل کلیه امور مرتبط با مواد، سرمایه و اطلاعات مرتبط در فرایندهای لجستیکی از تامین مواد اولیه تا ارسال محصول نهایی برای مشتری را دربرمی‌­گیرد.

مدیریت لجستیک و مبانی آن تاکنون، اکثر شاغلین، مشاوران و محققان این حوزه، «مدیریت زنجیره تامین» را خیلی متفاوت با تعریف حال­‌حاضر از «مدیریت لجستیک» که توسط انجمن مدیریت لجستیک در سال ۱۹۸۶ ارایه گردیده است، نمی‌­دانند. به عبارتی «مدیریت زنجیره تامین» به مثابه امور لجستیکی است که محدوده آن خارج از شرکت بوده و مشتریان و تامین‌­کنندگان شرکت را دربرمی‌­گیرند. «لجستیکی» که توسط انجمن مدیریت لجستیک تعریف شده است همواره نگاهی زنجیره تامینی داشته است؛ یعنی همان “از نقطه مبدا تا نقطه مصرف”. پس چه ابهامی وجود دارد؟! این ابهام احتمالا براساس این واقعیت است که لجستیک هم کارکردی است که به داخل شرکت‌ها محدود می‌­شود و هم یک مفهوم بزرگتر است که با مدیریت جریان مواد و اطلاعات که در طول زنجیره تامین جاری است، مرتبط می‌­شود. این ابهام همچون ابهامی است که در مبحث بازاریابی وجود دارد؛ بازاریابی به عنوان یک مفهوم و بازاریابی به عنوان یک حوزه کارکردی. بنابراین، نقل قولی که از CEO بیان می­دارد: “بازاریابی بسیار حایز اهمیت‌­تر از این است که بخواهد تنها برعهده بخش بازاریابی شرکت گذارده شود.” هریک از پرسنل شرکت بایستی تمرکزی مشتری­‌گرا داشته باشد. لذا می‌­بینیم که مفهوم بازاریابی تنها برای بخش بازاریابی شرکت مدنظر نیست و هریک از پرسنل شرکت بایستی بر تامین نیازهای مشتریان تمرکز داشته باشد. حوزه‌های اصلی لجستیک تجاری عبارتند از:

• زیرساخت‌های لجستیکی (همچون: جاده، ریل، فرودگاه، بندر، ناوگان حمل‌ونقلی،…)
• خدمات لجستیکی (همچون: توزیع و پخش درون‌شهری، بین‌شهری و بین‌المللی)
• امور و فرایندهای گمرکی
• ردیابی و ردگیری محموله‌های ارسالی.

برخی مباحث کلیدی در حوزه لجستیک و مدیریت لجستیک

• حمل‌ونقل (انواع مدهای حمل‌ونقل- حمل‌ونقل چندوجهی)
• انبار و ذخیره‌سازی
• مدیریت توزیع- سیستم‌های توزیع – شبکه توزیع
• جابجایی مواد و لجستیک درون‌کارخانه‌ای
• لجستیک معکوس
• لجستیک تجاری
• شاخص‌های لجستیکی
• هاب‌های لجستیکی
• آمایش لجستیکی
• شرکت‌های لجستیکی
• هزینه‌های لجستیکی

• مدیریت لجستیک و مبانی آن